Czy psychopata jest kreatywny?
Filipińscy naukowcy z De La Salle University w Manili stwierdzili, że najwięcej psychopatów jest w kręgu kreatywnych osób. Badanie przeprowadzili na 503 wybranych losowo ludziach. Wykryli u nich takie cechy jak np. narcyzm. To samo badanie powtórzyli na 250 studentach uczelni artystycznych i stwierdzono, że wielu z nich ma cechy zaburzenia osobowości. Jednak czy kreatywny to zawsze człowiek z osobowością psychopatyczną? Czy o kreatywności możemy mówić gdy popełniane są przestępstwa i łamane uniwersalne normy społeczne?
W wielu filmach, książkach pojawiają się szaleni wynalazcy, genialni twórcy cierpiący na zaburzenia psychiczne. J.R.R Tolkien podobno ubierał się w zbroję i tak pokazywał się swoim sąsiadom. Powstało wiele publikacji naukowych zajmujących się tematem związku twórczości z szaleństwem. Jednak jak twierdzi badacz twórczości James Kaufman, nie dostarczają one dostatecznie dużo przekonujących twierdzeń w temacie związku twórczości z zaburzeniami na tle psychicznym. Mimo to często łączy się pojęcie kreatywności z przemyślanym i zaplanowanym przestępstwem. Pewien krąg badaczy uważa, że funkcjonuje coś takiego jak: „kreatywność złowroga”. Kaufman w jednym z rozdziałów Kreatywności, wydanej w serii Homo Creator (2011) mówi o tym pojęciu tak:
Jeszcze inny sposób patrzenia na ciemną stronę kreatywności, to badanie kreatywności złowrogiej, czyli twórczych aktów celowo zaplanowanych w taki sposób, aby krzywdzić innych ludzi.
– Cropley, Kaufman i Cropley, 2008, za: Kaufman, 2011, s. 119.
Znowu Eisenman pokazuje, że przestępcy zwykle otrzymuje niskie wyniki w testach, które mierzą poziom ich kreatywności. Osoby łamiące prawo cechuje: sztywność myślenia szczególnie w aspekcie społecznym i poznawczym.
Gdzie leży prawda?
Jak twierdzi Jane Piirto:
„Każdy człowiek jest twórczy/ Nie każdy człowiek jest bardzo twórczy/ Niewielu jest ludzi wybitnie twórczych”
Co dla nas z tego wynika? Kreatywność to cecha naszej osobowości. Nieprawdą jest, że każdy z nas jest tak samo twórczy, jak i nieprawdą jest, że wszyscy od urodzenia jesteśmy tak samo twórczy. To ostatnie sformułowanie stworzyli psycholodzy humanistyczni, którzy czerpali z kierunku New Age. Uważają, że człowiek bez względu na umiejętności i biologiczne uwarunkowania jest twórczy. Jeśli nie „ma” w nim twórczego myślenia to znaczy, że otoczenie w którym żyje go ogranicza. Większość z nas ma myślenie twórcze na poziomie średnim.
A to oznacza, że nie każdy z nas jest w stanie stworzyć cywilizację na Marsie, albo szczepionkę na nieuleczalną dotąd chorobę. Kreatywność to owszem łamanie schematów i reguł, ale w dążeniu do rozwoju, pokazywaniu nowych możliwości i rozwiązań. Tym samy polepszaniu życia sobie i społeczności. O kim można powiedzieć, że wykazywał się kreatywnością? A kto wprowadził zmiany na świecie, kontynentach czy krajach, dzięki którym społeczności zaczęły żyć na lepszym poziomie? Doktor Semmelweis odkrył dlaczego w XIX tak wiele kobiet umierało podczas lub zaraz po porodzie. Problem polegał na tym, że położnicy nie zachowywali sterylności. W oszukiwaniu przyczyny śmierci kobiet, prowadzili sekcje zwłok, a od razu po nich udawali się do rodzących matek. To odkrycie zrewolucjonizowało podejście do porodu, jak i do sterylności w szpitalach. Jak mówi, jeden z najważniejszych badaczy kreatywności w Polsce:
Kreatywność jest zdolnością człowieka do tworzenia wytworów nowych i wartościowych (…). Cechą definiującą kreatywność, obok nowości, jest wartość – człowiek kreatywny wobec tego to ktoś, kto jest zdolny generować pomysły, które czynią nasz świat lepszym, bardziej prawdziwym lub piękniejszym (…). Kreatywność to nie tylko wymyślanie, lecz wymyślanie nowego i cennego w skali indywidualnej lub powszechnej. Działalność polegająca na wymyślaniu zła żadną miarą nie zasługuje na to miano.
– Szmidt, 2013, s. 22-23.
Tego się trzymajmy. Twórcze myślenie rozwija nie tylko jednostkę, ale rewolucjonizuje i podnosi poziom życia całej społeczności. Przynosi nam wartość. Czy psychopata działa na korzyść społeczności? Owszem łamie reguły, ale pomyślmy o tych ludziach, którzy w imię wolności, sprawiedliwości i dobra społecznego łamali reguły, które degradowały i upadlały ludzi. Mam na myśli choćby systemy totalitarne. To właśnie o takie łamanie reguł chodzi. To zwykle psychopaci łamią reguły, aby niszczyć i wykorzystywać ludzi, a nie po to, aby polepszać ich życie. Pamiętajmy, to są egoiści, a ludzi traktują jak pionki.
Szmidt, K. (2013). Trening kreatywności. Podręcznik dla pedagogów, psychologów i trenerów grupowych. Gliwice: Wydawnictwo Helion.